Hoe zorgen we voor een betere overgang van zoet en zout water tussen het Lauwersmeer en de Waddenzee? Zodat de ecologische waterkwaliteit verbetert en er tegelijkertijd een toekomst voor de landbouw blijft? Om dat te onderzoeken legt Waterschap Noorderzijlvest de komende jaren een meetnet in het Lauwersmeer aan, waarmee het zoutgehalte van het water nauwkeurig kan worden gemeten. Doel op de lange termijn is een meer geleidelijke overgang tussen zoet en zout water in het noordelijk deel, waarvan de natuur van het meer en de Waddenzee profiteert. En waarbij het zuidelijk deel van het meer zoet blijft, belangrijk voor de landbouw in het gebied.
In een eerste grote stap op weg naar dit doel heeft het algemeen bestuur van Waterschap Noorderzijlvest ingestemd met het investeren van 3,12 miljoen euro aan rijkssubsidie voor het project Toekomstbestendig Lauwersmeer. Het project is onderdeel van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), een landelijk programma om de ecologische waterkwaliteit en de natuur in de grote wateren te verbeteren. Met de beschikbare middelen kan het waterschap het zoutgehalte van het water door het hele meer nauwkeurig meten. Ook start een verkenning naar hoe de zoet-zoutovergang in het meer gerealiseerd kan worden.
Vissen, waterkwaliteit en biodiversiteit
Het waterschap werkt samen met agrariërs, natuurorganisaties en partners aan een betere verbinding tussen het Lauwersmeer en de Waddenzee. Annette van Velde, dagelijks bestuurder bij Waterschap Noorderzijlvest, benadrukt het belang daarvan: „Een natuurlijkere overgang tussen zoet en zout water zorgt voor een gezondere natuur. Dit is belangrijk voor vissen, waterkwaliteit en biodiversiteit. We zijn het erover eens dat het noordelijk deel van het meer zouter kan worden, terwijl het zuidelijke deel zoet blijft voor de landbouw. We willen het zoutgehalte nauwkeurig kunnen monitoren, daarom starten we met het meetnet. Zo leren we samen met de gebiedspartners meer over zoet en zout water in het gebied.”
Programmatische Aanpak Grote Wateren
De minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft namens de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) eind 2023 een bijdrage van 10 miljoen euro toegezegd voor het project. De 3,12 miljoen euro is het eerste deel van dit bedrag. Binnen PAGW werken het Rijk, de regio en maatschappelijke organisaties samen aan toekomstbestendige grote wateren. Het programma is opgezet om de ecosystemen in de grote wateren te versterken. Dat helpt omstandigheden te creëren waarin de ecologische waterkwaliteit verbetert en de natuur robuuster wordt. Voor het project Toekomstbestendig Lauwersmeer werkt het waterschap samen met de uitvoeringsorganisaties van de PAGW: Rijkswaterstaat Noord- Nederland, Staatsbosbeheer en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.
Daar zijn jarenlange gesprekken aan voorafgegaan. Van Velde: „Dat draagvlak bij alle partijen was essentieel. Als niet alle betrokkenen in het gebied erachter staan, mislukt een project als dit. Met deze uitkomst doen we recht aan natuur en boer en krijgen we iets heel moois voor elkaar.”
Met het onderzoek naar een zoetzoutverbinding heeft Noorderzijlvest nog een ander doel voor ogen, zegt Van Velde, die zich als kersvers dagelijks bestuurslid van de Unie van Waterschappen ook op nationaal niveau bezighoudt met waterveiligheid: „We willen kennis opdoen over de werking van een brede kustzone. De verwachting is dat we met zo’n brede zoet-zoutovergang beter kunnen inspelen op klimaatverandering.”
Meetresultaten worden openbaar
Het chloride-meetnet wordt in 2025 en 2026 opgezet. Zowel in het meer als in natuur- en landbouwgebied komen meetpunten. Daarmee kan het waterschap het zoutgehalte dagelijks meten, op verschillende locaties én op verschillende dieptes. Ook ontwikkelt Noorderzijlvest een online dashboard, om de gegevens openbaar te delen. Zo kunnen het waterschap en betrokkenen in het gebied gezamenlijk gebiedskennis opbouwen. Bijvoorbeeld over waar de grens tussen zoet en zout ligt en welk effect het zoutgehalte heeft op de waterkwaliteit. Zo werken de gebiedspartners samen toe naar het gecontroleerd inlaten van zout water.
Waterveiligheid basis voor verkenning
Tot en met 2028 onderzoekt Noorderzijlvest hoe een natuurlijkere overgang tussen zoet en zout water kan worden gerealiseerd en welke aanpak daarbij de voorkeur heeft van de gezamenlijke partijen. Bij die aanpak is waterveiligheid een randvoorwaarde. Overtollig water uit Friesland, R.J. Cleveringsluizen op de Waddenzee geloosd. In de toekomst moeten we door klimaatverandering vaker en meer water afvoeren via het Lauwersmeer. Dit blijft het waterschap borgen. Een mogelijkheid is om dit op termijn via een gemaal te doen.
