Het verduurzamen van monumentale panden vereist kennis en kunde. Lont en Farsk Architecten nemen samen met diverse specialisten de handschoen op om een bijzonder pand in beschermd stadsgezicht te verduurzamen: het Leeuwarder kantoor van adviesorganisatie hûs en hiem. Van Energielabel G naar A- plus.
Ook hûs en hiem ontkomt niet aan het wettelijk verplichte Energielabel C voor kantoren per 1 januari van dit jaar. Haar kantoor op de hoek van Emmakade en J.W. Frisostraat stamt uit 1907. In een beschermd stadsgezicht, in gebruik als kantoor. Los van ‘isolatieglas’ uit 1981 is het niet geïsoleerd. Nu moet het van G naar minimaal energielabel C. Aan de hand van de eerste plannen van het bestuur van hûs en hiem wordt onderzoek uitgevoerd, een nulmeting bepaald en daarna een verduurzamingsplan met voorlopig ontwerp opgesteld door architect Jakob Bosma van FARSK samen met adviseurs Hylke Goudzwaard van Roenom en Klaas-Jan Alma van Energynius. Daarna is een aannemersselectieprocedure opgestart voor deelname in het bouwteam. Lont wordt met de visie die ze afgeeft de aannemer en na instemming door het Algemeen Bestuur van hûs en hiem en de afgegeven omgevingsvergunning, beginnen zij pal na de bouwvak van 2022 met het werk.
Met alle plannen op tafel zijn twee zaken duidelijk: hûs en hiem moet vier maanden elders onderdak. En de stap naar meer besparing en daarmee een hoger energielabel ligt voor de hand. „Op basis van de adviezen hebben we gekozen het plan bij te stellen en een extra stap in verduurzaming te zetten, met name omdat in 2030 de eisen voor gebouwen weer omhoog gaan”, vertelt Marc Visser, directeur van hûs en hiem. „Het hele pand moet op de schop, dan kun je beter in een keer doorzetten. Het enige dat we later gaan doen is het vervangen van de CV- ketel. Daarbij kijken we ook naar de keuzes die in het landelijke pilotproject voor de Oranjewijk gemaakt worden naar een gasloze wijk in 2030.”
De waarde van vakmanschap
Wie nu over de Emmakade fietst, ziet een opgefrist pand waar de schilders de laatste hand aan leggen. „Als je alles afpelt, weet je wat er is gedaan en waarom welke keuzes zijn gemaakt. Allereerst hebben we het pand helemaal in 3D getekend, om wat er zou komen inzichtelijk te krijgen. Met alle adviezen over warmte, vocht, ventilatie, energiebehoefte en isolatiewaarde zijn we aan de slag gegaan. Het is een proces van veel expertise, kennis en kunde. We hebben de keuze gemaakt om de bouwkunst van toen en het daarbij horende vakmanschap te respecteren
en daarop onze keuzes te maken. Van binnen en buiten is heel veel gebeurd”, vertelt Farsk- architect Jakob Bosma. „In feite is de hele schil van het pand geïsoleerd, van dak tot wanden en vloeren. Er is een vraaggestuurd ventilatiesysteem aangebracht dat zorgt voor een natuurlijke ventilatie, er zijn nieuwe lage temperatuur radiatoren geplaatst, er is LED- verlichting aangebracht en op het platte dak zonnepanelen. Het hele pand is van binnenuit gestript om alles te kunnen isoleren. Alle wanden zijn met hennep geisoleerd naar voorstel van Lont. In het werk zijn zij heel veel onverwachtse zaken tegengekomen, zoals heel veel oude leidingen die niet meer bruikbaar waren, details die niet berekend waren, verbindingen die anders bleken te zijn, noem maar op. Met het verwijderen van de gipsen voorzetwanden kwamen tot ieders verrassing de originele lambriseringen en architraven om de kozijnen tevoorschijn. Die zijn door de timmermannen van Lont met zorg gedemonteerd, juist omdat die volgens hen prima opnieuw te gebruiken waren.” Marc Visser daarover: „Dat was een verrassing. Toen we dat wisten, hebben we besloten op hun vakmanschap af te gaan en de wanden met hennep goed te isoleren en vervolgens de lambriseringen opnieuw aan te brengen. Op een zelfde respectvolle manier is er met de plafonds omgesprongen. Het resultaat is dat het pand in oude luister is hersteld. Daar ben ik echt heel blij mee en trots op, het ziet er prachtig uit.”
Jakob Bosma: „Wat is gedaan past bij de bijzondere omgeving en de functie en betekenis van de plek en de opdrachtgever. Ik hoop dat het ook een stimulans is voor andere opdrachtgevers om op een respectvolle wijze om te gaan met het effectief verduurzamen van monumentale panden.”
Worstelingen en afwegingen
Projectleider bestaande bouw Jorrit van der Veen van Lont kijkt met plezier terug. „Het zijn prachtige panden en onze timmerlieden worden er vrolijk van, die gaan met een big smile naar hun werk. Iedere bouw heeft z’n eigen mensen, nieuwbouw vereist heel andere skills. Dat vakmanschap van bestaande bouw en monumentale panden heb je nodig omdat er in het werk voortdurend keuzes gemaakt moeten worden, voor materialen, voor detaillering; praktische problemen moeten worden opgelost op een manier die uitgaat van het respect voor het pand.
Daar moet je elkaar op kunnen vertrouwen, omdat je niet ieder detail eerst kunt bespreken. En natuurlijk moet je aan het nieuwe wennen: isoleren met hennep werkt letterlijk en figuurlijk anders dan je gewend bent, maar daarom is zo’n project ook zo mooi om te doen: leren van ontwikkelingen. Het wegwerken van alle nieuwe leidingen heeft heel wat puzzelen gekost maar het is gelukt: we hebben nergens een koof hoeven aanbrengen.” Keuzes maken. Jetze Lont: „Voor hennep, omdat we met gemeente Leeuwarden een convenant hebben getekend om zoveel mogelijk biobased te isoleren. Voor de manier waarop het isolatieglas ooit was aangebracht en de keuze voor HR ++ nu, is trouwens nog even goed vergaderd voor we het eens waren hoe dat het best kon worden uitgevoerd. Uiteindelijk hebben we gekozen voor nieuwe, op maat gemaakte glaslatten in de stijl zoals we vinden dat die past bij de bouwstijl van toen.”
Van slecht geïsoleerd naar Energielabel A-plus. Uitgevoerd in 5 maanden tijd. Marc Visser van hûs en hiem: „We hebben hier zelf veel van geleerd, ook omdat onze eigen monumentenadviseur in het bouwteam zat. Het hele proces heeft ook ons meer bewust gemaakt van de complexe problematiek van de verduurzaming van monumentale panden. Als eigenaar hebben we ook geworsteld en lastige afwegingen gemaakt. Dat maakt dat je anderen ook beter gaat begrijpen.”
husenhiem.nl
farsk.nl
lont.nl
